معرفی حصیربافی و تاریخچه آن + معرفی ابزار

آکاایران: حصیر بافی جزو یکی از صنایع دستی می باشد، که از زمان های دور در کشور ما و در دنیا طرفداران زیادی داشت. این هنر از گذشته تا به امروز، بسیار محبوب و رایج بوده است. بد نیست بدانید به دلیل در دسترس بودن مواد اولیه، در قسمت های جنوبی و شمالی کشور از این هنر زیبا به عنوان یک فعالیت خانگی برای گذراندن وقت خود و تامین مخارج زندگی استفاده می کردند. آنان محصولاتی را درست می کردند که کاربرد زیادی داشت مانند: سبد، زنبیل، پرده و غیره. در این مطلب سعی داریم شما را با انواع حصیربافی و صنایع دستی حصیری بیشتر آشنا کرده و هر آنچه را که در رابطه با این هنر قدیمی باید بدانید، در اختیارتان قرار دهیم؛ با ما همراه باشید.

حصیربافی چیست؟

وقتی صحبت از صنایع دستی به میان می‌آید، محصولات حصیری یکی از اولین گزینه‌هایی هستند که در ذهن ما نقش می‌بندند. همه‌ی ما به دیدن صنایع حصیری زیبا و رنگارنگ در غرفه‌های نمایشگاه‌های صنایع دستی و بازارهای شهرهای ساحلی عادت کرده‌ایم؛ اما کمتر کسی وجود دارد که با تاریخچه‌ی این هنر و حتی روش‌های بافت حصیر آشنایی داشته باشد. قبل از اینکه به سراغ روش‌های بافت حصیر برویم، اجازه دهید ابتدا به این سوال پاسخ دهیم که حصیربافی چیست و بشر از چه زمانی شروع به این کار کرده است؟

به هنر بافت رشته‌های به‌دست آمده از الیاف گیاهان مختلف حصیربافی می‌گویند. این هنر یکی از مهم‌ترین منابع کسب درآمد برای ساکنین مناطق ساحلی در سراسر دنیا به‌شمار می‌رود. امروزه از هنر محبوب حصیربافی برای تهیه‌ی ظروف حصیری، زیرانداز، کلاه، فرش و… استفاده می‌شود و صنایع دستی حصیری جزو آن دسته از تولیداتی به‌شمار می‌روند که ردپای آن‌ها را به‌وضوح در زندگی خود مشاهده می‌کنیم.

حصیربافی که با نام بوریابافی نیز از آن یاد می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین هنرهای بشر است و پیشینه‌ی آن به دوران باستان برمی‌گردد. یافته‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد که مردم بین‌النهرین، اولین تمدنی بوده‌اند که از حصیر در زندگی خود استفاده می‌کردند. حصیرهای بافته شده توسط بشر، ابتدا تنها به‌عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما با گذشت سال‌های متمادی و نیاز مبرم انسان‌های کوچ‌نشین برای تهیه‌ی لوازم زندگی سبک‌وزن، استفاده از حصیر برای تهیه‌ی دیگر لوازم ضروری زندگی نیز رواج پیدا کرد 

این محصولات به دلیل روش بافتشان و نوع مواد اولیه اسم های مختلفی دارند به عنوان مثال: 

حصیر بافی _ بامبو بافی _ مروارید بافی _ كپوبافی

حصیربافی در ایران

ایران در کنار کشورهایی مانند ژاپن، کره و مکزیک یکی از شانزده کشور تولیدکننده‌ی حصیر به شمار می‌رود. پیشینه‌ی تاریخی این تولیدات در ایران نشان می‌دهد، استفاده‌ی ایرانیان قدیم از حصیر منحصر به زیرانداز نبوده و در ساخت ظروف نیز از حصیر استفاده می‌کردند. امروزه نیز ظروف حصیری برخلاف کاربری اصلی حصیر یعنی زیراندازها، با اقبال بیشتری بین علاقه‌مندان صنایع دستی مواجه شده است.

روش تولید حصیر و مواد اولیه‌ی آن در مناطق مختلف ایران متفاوت است. در واقع تفاوت در موارد اولیه‌ی مورد نیاز حصیربافی که از تفاوت‌های اقلیمی ناشی می‌شود بر روش‌های تولید نیز تاثیرگذار بوده است. در کنار تفاوت‌های موجود در تولید حصیر در کشور، فصل مشترک تمامی این روش‌ها همان بافت متشکل از تار و پود است. بافتی که در ظروف حصیری، کلیه‌ی مراحل آن به کمک ابزار بسیار ساده با دست و در قالب بافت‌های مشبک و مارپیچ انجام می‌شود. در تولید زیرانداز حصیری در برخی مناطق از دستگاه ساده‌ی حصیربافی و در برخی مناطق هم از همان بافت دستی استفاده می‌شود.

از دیگر ویژگی‌های حصیر ایرانی، فعالیت‌های تزیینی انجام شده در بافت آن است. این تزیینات یا در ساختار بافت وجود دارند یعنی حصیر با بافت‌های تزیینی مثلا با تعداد خاص تار یا پود بافته می‌شود یا در رنگ حصیر. برای ایجاد تفاوت در رنگ حصیر یا از مواد اولیه با رنگ خاص استفاده می‌کنند یا مواد اولیه را با استفاده از عناصر طبیعی به رنگ دلخواه درمی‌آورند. به‌عنوان مثال از چوب سرخ‌رنگ نوعی درخت به نام «بقم» برای تولید رنگ طبیعی استفاده می‌کنند. رنگ حاصل در شرایط اسیدی به رنگ قرمز و در شرایط قلیایی به رنگ آبی تغییر رنگ می‌دهد.

ابزار ها و وسایل حصیر بافی

می توان گفت، قیچی، انواع چاقو، درفش، سوزن، ظرف آب ( برای خیس کردن رشته ها ) از مهم ترین ابزار های حصیر بافی می باشند. مواد و مصالحی مانند شاخه های نازک درختانی مثل بید، ساقه گندم، برنج و برگ ها و ساقه های برخی از درختان مثل نخل و انواع نی در حصیربافی به کار می روند.

کاربرد وسایل و ابزارهای حصیر بافی

قیچی: برای بریدن چوب ها از قیچی تیز و نازک استفاده می کنند.

چاقو: از چاقو برای بریدن الیاف های ضخیم به کار می برند.

درفش: معمولا از درفش را برای شکستن ترکه ها و سوراخ کردن استفاده می کنند.

چسب: همان طور که از اسم آن معلوم است برای چسباندن چوب ها به هم به کار می رود.

مقوا: از مقوا برای بافتن وسیله های چهار گوش می توان استفاده کرد. 

درفش با نوک پهن: وقتی بخواهیم بافی را باز کنیم از درفش پهن استفاده می شود.

آشنایی با روش تولید حصیر بافی

همان طور که گفته شده است، از برگ ها و ساقه ها و شاخه های نازک برخی از درختان رشته هایی تهیه شده است، که پایه و اساس هنر حصیر بافی می باشد. این رشته ها بسیار انعطاف پذیر هستند و به راحتی می توان آن ها را به شکل های مختلف بافت.

حصیر بافی از دو روش مشبک و پیچشی تشکیل شده است. در روش مشبک بافت ها به شکل هندسی و منظم می باشند، مانند: انواع حصیر و بامبو؛ ولی در روش پیچشی که مارپیچ هم به آن گفته می شود، در اول کار رشته ها را مانند طناب می بافند و بعد آن ها را به شکل مار پیچ به هم می پیچند تا محصول نهایی به وجود بیاید.

کسب و کار حصیر بافی

حصیر بافی در ایران و در جهان طرفداران خاص خودش را دارد که ایران جزء یکی از 16 کشور تولید کننده حصیر بافی می باشد. برای موفقیت در کسب و کار حصیر بافی باید به چند نکته توجه کرد. مانند: کیفیت، تنوع محصولات، شیوه های بازاریابی

حصیر بافی یکی از مشاغل خانگی ساده است، که با استفاده از یک نیرو انسانی می توان شروع به کار کرد و به مرور زمان می شود این کسب و کار را رونق داد. این شغل هزینه کمتری در تولید نسبت به دیگر کارهای خانگی دارد به این دلیل هزینه ابزار و مواد اولیه آن بسیار کم می باشد.

اگه شما هم هم علاقه مند به یادگیری حصیر بافی هستید و می خواهید این کسب و کار را شروع کنید، قبل از هر چیز باید طرز بافتن حصیر را یاد بگیرید. شما می توانید این هنر را در مراکز آموزشی صنایع دستی بیاموزید.

حصیر بافی در ایران

کشور ما ایران در تولید صنایع دستی حصیری بسیار فعال می باشد و رقابت زیادی با کشور هایی همچون مکزیک، ژاپن و کره دارد. اصلی ترین قطب های حصیر بافی در کشور ما را می توان، قسمت های شمالی و جنوبی نام برد. که به دلیل استفاده از الیاف های مختلف در حصیر، محصولاتی بسیار زیبا و جذاب و متنوع نیز به بازار های داخلی و خارجی عرضه می کنند.

ترکه های درخت بید تنها مواد اولیه ای می باشد که در تمام قسمت های کشور و برای انواع حصیر استفاده می شوند. محصولاتی رایجی که ما معمولا در زندگی خود بارها دیده ایم، محصولات بافته شده از ترکه های درخت بید می باشد.

همچنین برگ درخت خرما یکی از مواد اولیه رایج برای بافت انواع حصیر در قسمت جنوبی کشور نیز می باشد. در جنوب با نی و ساقه های نی های باتلاقی هم حصیر های زیبایی می بافند، که در جنوب کشور بسیار طرفدار دارد. یکی از معروف ترین نی هایی که در جنوب بسیار معروف می باشد ( کرتک ) نام دارد. این نی به دلیل نداشتن آفت و کیفیت خوب جزو یکی از نی های محبوب در حصیر بافی می باشد.

از دیگر فعالان در زمینه حصیر بافی استان ها و شهر های شمالی کشور می باشند. حصیر بافی از قدیم در این قسمت ها بسیار رایج بوده و جزو یکی از شغل های درآمد زایی به شمار می امد. در قسمت های شمالی برای بافتن حصیر از ساقه های نی مردابی و ساقه ی برنج ( کلوش ) استفاده می کنند.

به دلیل زیاد شدن تولیدات حصیر ساکنین شهر های شمالی به پرورش و کاشتن نی های مخصوص حصیر بافی نیز می پردازند. از معروف ترین و رایج ترین گیاهانی که مردم شمال برای حصیر بافی از آن ها استفاده می کند، گالی، کنف، سوف می شود نام برد.

بدنیست بدانید در هر قسمتی از کشور که مواد اولیه در آنجا پیدا می شود، صنایع دستی هم وجود دارد. صنعت صنایع دستی در استان های زیادی رایج است مانند: خوزستان، سیستان و بلوچستان، خراسان، هرمزگان، یزد، فارس، گیلان، مازندران، اصفهان.

ما در این مطلب به معرفی صنایع دستی وکاربرد حصیر بافی و تاریخچه و بازار کار پرداختیم. صنایع دستی حصیری هنری است قدیمی و بسیار زیبا که امروز در زندگی ما جایگاه خودش را دارد.