با هنر پته دوزی کرمان و طرز دوخت آن بیشتر آشنا شوید+لوازم مورد نیاز

آکاآپ: پته از انواع سوزن‌دوزی یا رودوزی‌های ایرانی است که با استفاده از نخ و عریض خلق می‌شود. پارچه‌ای که از آن در پته‌ دوزی استفاده می‌کنند، عریض یا شال نام دارد. این پارچه را از پشم گوسفند یا موی بز می‌بافند. نخ‌هایی که برای دوخت پته مورداستفاده قرار می‌گیرند، از جنس پشم گوسفند هستند و ریس نامیده می‌شوند.

این هنر که ریشه در تاریخ و گذشته ی فرهنگی کرمان دارد و هم اینک تولید آن در کرمان ، سیرجان و رفسنجان رایج است همانند سایر رشته های صنایع دستی سابقه ی تولیدی مشخص ندارد و  هر یک از دست اندرکاران پیدایی آن را به یکی از افسانه های بومی مرتبط میسازد و متاسفانه بدلیل آسیب پذیری منسوجات در برابر عوامل جوی ، در موزه های داخلی و خارجی نیز نمونه هایی از پته که بتواند راهگشایمان به کشف سابقه ی این «‌هنر – صنعت »‌ باشد موجود نیست و قدیمی ترین قطعه پته یی که هم اکنون یافت میشود روپوش مقبره ی شاه نعمت اله ولی در ماهان کرمان است .

پته چیست ؟
پته دوزی نوعی از رودوزی های ایرانی است که طی آن تمام سطح پارچه بوسیله ی بخیه های نخی و رنگین پوشیده میشود و هنرمندانی که اکثراً نیز از زنان و دختران خانه دار هستند با کمک سوزن نقوشی ذهنی را که ملهم از پندارها و بینش های شخصی شان است بر زمینه ی پارچه ی پشمی ضخیمی بنام « عریض » مینشانند.
« عریض »‌ که در گذشته از آن برای دوخت دامن ، کت و پالتو نیز استفاده بعمل میآمد پارچه یی دستباف است که بوسیله ی دستگاه های بافندگی چوبی تولید میشد. ولی در سالهای اخیر دستگاه های چوبی جای خود را به دستگا ه های «‌تک فاز»‌ برقی دادند و پس از آن نیز تدریجاً‌ بافته های کارخانه یی جانشین « عریض »‌های دستباف شده و هم اکنون «‌پته »‌های استان کرمان را بیشتر اینگونه پارچه های کارخانه یی تشکیل میدهد.

«‌رئیس »‌ که معمولاً‌ در رنگ های عنابی ، مشکی ، سبز روشن، سبز تیره ، زرد، نارنجی ، قرمز، آبی تیره ، سبز ماشی ، لاکی و ….. مورد استفاده ی پته دوزان قرار میگیرد نوعی نخ پشمی دستریس یا ریسیده شده بوسیله ی ماشین است که میزان مصرف آن به نسبت نوع نقش و ضخامت یا نازکی نخ مورد مصرف متفاوت میباشد . ولی بطور متوسط رودوزی هر متر پته به حدود 375 تا 400 گرم نخ احتیاج دارد.

پته کرمان

پته دوزی یکی از زیباترین و قدیمی ترین سوزن دوزیهای سنتی ایران است که در تاریخ گذشته فرهنگی کرمان ریشه عمیقی دارد .

پارچه پته دوزی دارای ظرافت و زیبائی خاصی است که از سوزن دوزیهای ظریف پوشیده شده است و تنها در کنار طرحهای دوخته شده فضای بسیار کمی از زمینه به صورت ساده باقمی ماند و گاهی هم تمام زمینه سوزن دوزی دشه و گوئی زمنیه ای در کار نیست.

به طور متوسط برای دوخت هر متر پته به حدود ۴۰۰۳۳۷۵ گرم نخ احتیاج دارد. دوخت خطهای کشیده شده در شال را تماماً خط دوزی می کنند که همان ساقه دوزی است برای پارچه های قرمز خط دوزی مشکی است پارچه سفید خط دوزی زرد است.

پارچه مشکی و سبز خطهای آن به رنگ زرد دوخته می شود. بعد از اینکه خط دوزی تمام شد خطوط اصلی نقش که ساقه دوزی شد داخل آن با شیوه خاصی از سوزن دوزی پر می شود که اصطلاحاً پتک چهارگوش می گویند این دوخت معمولاً بین خطوط موازی حاشیه باریکی وجود دارد که از دوخت تیک چهارگوش پر می شود.

معروف‌ترین پته در آرامگاه شاه نعمت‌الله‌ولی

یکی از معروف‌ترین پته‌ها در مقبره شاه نعمت‌الله‌ولی ماهان در کرمان است که یکی از پرکارترین پته‌های تولید شده در ایران بوده و بیش از یک قرن از عمر آن می‌گذرد.

معروفترین نقوش پته شامل پته میری، پته ترمه‌ای، پته جقه‌ای، پته بادامی، پته سربندی، پته افشاری و پته کردستانی و طرح‌های پته‌دوزی شامل پیچک ترنج، سروچه، نقوش حیوانی به ویژه پرندگان و لچک ترنجی است.

دستور تهیه پته

نخستین گام در پته، تهیه عریض یا همان پارچه مخصوص این کار است . این پارچه در گذشته به وسیله ی پته دوزان بریده و آماده می گردید ، اما امروزه این پارچه ها در اندازه های مختلف بریده شده و به شکل آماده در مراکز خرید در اختیار هنرمندان قرار می گیرند. مرحله بعدی در انجام پته دوزی، انتخاب طرح است. طرح های پته دوزی معمولاً به شکل جقه و سایر طرح های سنتی روی کاغذ کالک رسم شده و به عریض چسبانده می شود، سپس پودر گچ یا خاک زغال روی کاغذ کالک ریخته شده و این منجر به انتقال طرح از کاغذ به پارچه می گردد پس از این مرحله با سوزن نخ شده طرح نقش بسته روی پارچه دوخته می شود. این مرحله را ساق دوزی و یا خط دوزی می نامند که مرحله بسیار مهمی در پته دوزی بوده و نقش به سزایی در زیبا بودن و آسان دوختن مراحل بعدی پته دارد.

مرحله آب دوزی در تهیه پته چیست ؟

در این مرحله با نوعی از سوزن دوزی داخل طرح ها دوخته شده و به اصطلاح پر می گردد . وقتی مرحله ی دوخت و دوز به پایان رسید ، این پته ها شسته شده و پس از اتوکشی مخصوصی آماده ی فروش به دوستداران هنر ایرانی می گردند . استفاده از سجاده ، کوسن ، رومیزی ، روتختی ، بقچه و جا قرآنی پته دوزی شده در منازل بسیار زیبا بوده و علاوه بر جلوه دهی به منزل شما و تلفیق دکوراسیون مدرن و سنتی در منازل کوچک و آپارتمانی امروزه ، نام و یاد هنر ایرانی را زنده نگاه می دارد .

انتخاب رنگ و اهمیت آن در پته

رنگ یکی از اصلی ترین و قابل توجه ترین فاکتورهای مؤثر در زیبا جلوه نمودن هنرهای دستی و تجسمی است . رنگ شناسی دنیای عظیمی داشته و توجه به آن در پته دوزی حائز اهمیت است. اصول رنگ شناسی سنتی در این هنر ، استفاده از رنگ های تیره بوده و استفاده از این رنگ ها جلوه ی دو صد چندانی به پته می بخشد . در چند سال اخیر استفاده از رنگ های روشن مانند نارنجی، زرد، سبز و قرمز در این هنر مرسوم گردیده و در ترکیب با رنگ های تیره ، هنری باشکوه خلق می نماید.

 وسایل مورد نیاز دوخت پته

پته دوزی از صنایع دستی ظریف محسوب می شود که کاربرد زیادی دارد و بسیار نیز پرطرفدار می باشد. به مانند بسیاری دیگر از صنایع دستی برای دوخت پته نیز به وسایل خاصی نیازمند هستیم. به طور کلی وسایل مورد نیاز دوخت پته را به سه دسته کلی می توان تقسیم کرد. در دسته اول پارچه پته می شود که در واقع پته بر روی آن دوخته خواهد شد. در دسته دوم نخ و الیاف پته قرار دارد که با به کارگیری آن نقش های مورد نظر بر روی پارچه دوخته می شود و دسته سون نیز مربوط به سوزن مخصوص دوخت پته است که در ادامه به معرفی هر کدام از وسایل مورد نیاز دوخت پته خواهیم پرداخت.

پارچهٔ دوخت پته

یکی از مهمترین وسایل مورد نیاز دوخت پته، پارچه ای است که دوخت پته بر روی آن انجام می شود. در زمان های گذشته به منظور دوخت پته از پارچه های پشمی و ابریشمی بهره می بردند و همچنین از پارچه هایی مانند کتان و بافته نیز استفاده می شد. در حال حاضر در بیشتر موارد پته دوزی بر روی شال انجام می شود شال هایی که برای دوخت پته کاربرد دارد از رنگ های گوناگون تشکیل می شود. این شال ها در رنگ های مختلف از جمله نارنجی، قرمز، سفید، شیری، مشکی، سورمه ای، سبز و فیروزه ای می باشد. با توجه به جذابیت بالای شال ها از آن ها بیشتر برای دوخت پته استفاده می شود. استفاده از شال ها برای پته دوزی دو کاربرد ارزشمند دارد اول این که به عنوان یک اثر هنری با ارزش محسوب می شود و دوم این که از آن به عنوان کالای مصرفی نیز استفاده می کنند.

نخ مورد استفاده در پته دوزی

یکی دیگر از وسایل مورد نیاز دوخت پته، نخی است که برای پته دوزی از آن استفاده می شود. نخ هایی که برای دوخت پته مورد استفاده قرار می گیرد به طور کلی از جنس پشم هستند که با استفاده از دست یا دستگاه ریسیده می شوند. نخ هایی که در پته دوزی مورد استفاده قرار می گیرند نیز از تنوع رنگی برخوردار هستند. از جمله این رنگ ها می توانیم به سبز تیره و روشن، آبی تیره و روشن، زرد، لاکی، مشکی، سفید، ماشی، عنابی و رنگ قرمز اشاره کنیم. رنگ های نخ که از آن ها برای پته دوزی استفاده می شود باید در تناسب و هماهنگی با پارچهٔ انتخاب شده برای دوخت پته باشد تا بتواند زیبایی و جذابیت لازم را نیز داشته باشد.

سوزن مورد استفاده در دوخت پته

یکی دیگر از وسایل لازم برای دوخت پته سوزن است، سوزنی که برای دوخت پته استفاده می شود باید از سوزن های مخصوص پته دوزی باشد در شهر کرمان که مرکز دوخت پته است و از صنایع دستی این استان محسوب می شود از سوزن های خاصی استفاده می شود که به آن سوزن شارپ گفته می شود. سوزن های شارپ در انواع مختلفی وجود دارد و با توجه به نوع دوختی که انجام می شود و نوع بافت ها و طرح های مورد نظر از این سوزن ها استفاده می کنند. سوزنی که برای پته دوزی استفاده می شود با نام سوزن تاپستری (Tapestry) و سوزن چنایل (Chenille) نیز شناخته می شود و شماره های مورد استفاده آن ۲۴، ۲۵ و ۲۶ می باشد.

سایر وسایل پته دوزی

• کاربن یا شابلن:

کاربن یا شابلن نیز یکی از وسایل مورد نیاز پته دوزی است، در زمان های قدیم برای منتقل کردن یک طرح از روی کاغذ بر روی شال یا عریض از پودر گچ و یا خاک ذغال استفاده می شد در حال حاضر شابلن، جایگزین این مواد شده است.

• انگشتانه:

انگشتانه نیز از وسایل لازم در پته دوزی است که در هنگام دوخت استفاده می شود و از انگشتانی که درگیر در پته دوزی هستند حفاظت می کند.